រាជធានីភ្នំពេញ (អានថា: ភ្នុមពិញ,ការបញ្ចេញសំឡេងខ្មែរ: [pnum pɨɲ], ជាអក្សរឡាតាំង: Phnom Penh) ជារាជធានី និងទីក្រុងធំបំផុតនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ បានតាំងនៅលើច្រាំងនៃទន្លេមេគង្គ ភ្នំពេញធ្លាប់ជារាជធានីថ្នាក់ជាតិចាប់តាំងពីអាណានិគមកិច្ចបារាំងនៅកម្ពុជាមកម៉្លេះ ក៏ជាទីរាជធានី និងជាបេះដូងនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែង ដែលមានមនុស្សរស់នៅច្រើន ជាងគេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
លើសពីនេះទៅទៀតភ្នំពេញបានធំធាត់លូតលាស់ឡើងក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលសកម្មខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងឧស្សាហកម្មរបស់ជាតិ ដូចគ្នាដែរ ក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលសន្តិសុខ នយោបាយ កេរដំណែលវប្បធម៌ ការទូតនៃកម្ពុជា។ ហើយក៏ជា កន្លែងសម្រាប់ប្រកួតប្រជែង ទីផ្សារពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច ទំនាក់ទំនងការបរទេស នយោបាយ ការអភិវឌ្ឍ និង ជាកន្លែងដែលបន្សល់ទុកនូវសំណង់ចាស់ៗជាច្រើន ផងដែរដូចជា ព្រះបរមរាជវាំង វត្តភ្នំ និង អគារផ្សេងៗទៀតជាដើម។ល។ សព្វថ្ងៃនេះភ្នំពេញ បានប្តូររូបរាងថ្មីទាំងការអភិវឌ្ឍ និង សេដ្ឋកិច្ច ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ឋ ផ្លូវថ្នល់ និង សំណង់ជាដើម។ លើសពីនេះទៅទៀតភ្នំពេញក៏បានក្លាយទៅជាទីក្រុងមួយ ដែលមានការប្រកួតប្រជែងផ្នែកទីផ្សារ និងសេដ្ឋកិច្ច ជាមួយនិងទីក្រុងធំៗនានានៅលើសកលលោក។
ម្ដងនោះធ្លាប់បានគេស្គាល់ថាជា គុជអាស៊ី ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទីក្រុងមួយក្នុងចំណោមទីក្រុងជាទីស្រលាញ់បំផុតដែលសាងសង់ដោយបារាំងនៅឥណ្ឌូចិន[២] នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩២០។ ភ្នំពេញ រួមជាមួយសៀមរាប និង ព្រះសីហនុ គឺជាគោលដៅទេសចរណ៍ពិភពលោក និង ក្នុងស្រុកគួរឱ្យកត់សំគាល់សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ បានស្ថាបនានៅឆ្នាំ១៤៣៤ ទីក្រុងនេះត្រូវបានគេកត់សំគាល់ដោយសារតែស្ថាបត្យកម្ម និង ការទាក់ទាញខាងសោភ័ណភាព និង ប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើន។ មានអគារសម័យអាណានិគមបារាំងនៅសេសសល់ដែលនៅរាយប៉ាយតាមបណ្ដាមហាវិថីធំៗ។
ដោយបានស្ថិតនៅលើច្រាំងនៃទន្លេសាប មេគង្គ និង ទន្លេបាសាក់ ផ្ទៃទីក្រុងមេភ្នំពេញគឺជាផ្ទះសម្បែងនៃប្រជាជនកម្ពុជា[១] ប្រហែល២,២លាននាក់ ក្នុងចំណោមប្រជាជន១៤,៨លាននាក់ ដែលកើនឡើងរហូតចាប់ពីប្រហែល១,៩លាននាក់នៅឆ្នាំ២០០៨។[៣] ទីក្រុងនេះគឺជាទីក្រុងស្ដុកស្ដម្ភ និង សម្បូរប្រជាជនបំផុតនៅកម្ពុជា និង ក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយរបស់ប្រទេសនេះ។
និរុត្តិសាស្ត្រ
ភ្នំពេញយកតាមឈ្មោះវត្តភ្នំ។ រឿងនិទានថានៅឆ្នាំ១៣៧២ ឧបាសិកាចាស់ម្នាក់ ឈ្មោះដូនពេញបានទៅដល់មាត់ទឹកនៃទន្លេមេគង្គ ហើយបានឃើញដើមគគីរងាប់កំពុងអណ្ដែតចុះតាមខ្សែទឹក។ នៅខាងក្នុងប្រហោងនៃដើមគគរីនោះមានរូបចម្លាក់សំរិទ្ធិបួន និង បដិមាព្រះពុទ្ធធ្វើពីថ្មមួយ។
ដូនពេញបាននាំរូបដិមាទាំងនោះឡើងលើគោក ហើយ បាននាំប្រជាជនដើម្បីពូនដីនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃផ្ទះរបស់គាត់។ ក្រោយមកគាត់ក៏បានយកដើមគគីរនោះទៅសាងជាព្រះវិហារនៅលើភ្នំនោះដើម្បីតម្កល់ព្រះបដិមាព្រះពុទ្ធរូបទាំងប្រាំអង្គនោះ ហើយក្រោយមកវត្តនោះក៏ដាក់ឈ្មោះតាមគាត់ថា វត្តភ្នំដូនពេញ ដែលបច្ចុប្បន្នកាលនេះគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំៗនេះឯង ដែលជាកូនភ្នំតូចមួយដែលមានកំពស់ ២៧ មាត្រ (៨៩ ភត)។ ក្រោយមកស្ដេចពញាយ៉ាត ដោយទ្រង់ទតឃើញនូវសេចក្ដីជ្រះថ្លារបស់ដូនពេញចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ក៏បានតាំងឈ្មោះខេត្តនេះសាជាថ្មីថា ភ្នំពេញ ដែលមុនទីត្រង់ភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា ខេត្តកោះឫស្សីកែវ ដែលបច្ចុប្បន្នមានខណ្ឌមួយឈ្មោះថា ខណ្ឌឫស្សីកែវ និង ខណ្ឌមួយទៀតឈ្មោះថា ខណ្ឌដូនពេញ ដែលដូនពេញនេះយកតាមឈ្មោះរបស់ដូនពេញ។
ប្រវត្តិរាជធានីភ្នំពេញ
ដំបូងឡើយភ្នំពេញមានឈ្មោះថា ខេត្ត កោះឫស្សីកែវ ដែលមន្ត្រីត្រួតខេត្តនេះមានងារថា ចៅពញារាជាមេត្រី ក្រោយមកក៏មានឈ្មោះថា រាជធានីចតុមុខ មានន័យថា ទីក្រុងដែលមានមុខបួន។ ឈ្មោះនេះដែរយកតាមការរត់ប្រសព្វគ្នានៃទន្លេ៤ គឺមាន ទន្លេមេគង្គលើ ទន្លេមេគង្គក្រោម ទន្លេបាសាក់ និង ទន្លេសាប។ ទន្លេទាំង៤បានរត់ប្រសព្វគ្នាត្រង់កន្លែងដែលក្រុងចតុមុខបានតាំងនៅ ដូច្នេះក៏តាំងឈ្មោះដូច្នេះទៅ ក្រុងចតុមុខ។
ភ្នំពេញបានក្លាយទៅជារាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា ជាលើកដំបូង ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចពញាយ៉ាត ដែលជាស្តេចនៃអាណាចក្រខ្មែរ នាសម័យនោះ។ ស្តេចពញាយ៉ាត បានរើរាជធានី ពីរាជធានីអង្គរធំ មកភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីវាត្រូវបានក្តោបយក ដោយប្រទេសសៀមប៉ុន្មានឆ្នាំមុននោះបន្តិច។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តម ព្រះមហាក្សត្រនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្រុងភ្នំពេញបានក្លាយជាកន្លែងឈរជើងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ហើយនិងព្រះបរមរាជវាំង។
រាជធានីភ្នំពេញចាប់ផ្តើមស្ថាបនាលើកដំបូងបង្អស់នៅពុទ្ធសតវត្សទី២១ គ្រិស្តសតវត្សទី១៥ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជា (ពញាយ៉ាត) គឺព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ នៅពេលដែលទ្រង់បោះបង់ចោលព្រះរាជវាំងអង្គរមកកសាងព្រះរាជវាំងថ្មីនៅ ទួលបាសាន ក្នុងខេត្តស្រីសឈរ ដែលសព្វថ្ងៃហៅថា ស្រុកស្រីសន្ធរ ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ ប៉ុន្ដែដោយទីទួលបាសាននោះ ក្នុងរដូវភ្លៀងមានទឹកលិចរាល់ឆ្នាំ ទ្រង់បានសាងប្រាសាទព្រះរាជវាំងហើយគង់នៅបានតែមួយឆ្នាំ ក៏ទ្រង់ស្ដេចយាងមកកសាងទីក្រុងថ្មី នៅឆ្នេរទន្លេបួនមុខ គឺក្រុងភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ នៅគស ១៤៣៤។
ការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានពីរលើក ៖
លើកទី១ នៅគ្រិស្តសតវត្សទី១៥ រជ្ជកាលព្រះបាទពញាយ៉ាត តែមិនស្ថិតស្ថេរ ។
លើកទី២ នៅគ្រិស្តសតវង្សទី១៩ រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមទើបស្ថិតស្ថេរ។
បានជាការស្ថាបនាព្រះរាជវាំងនៅទីក្រុងភ្នំពេញមាន២លើក ព្រោះក្រោយពីការស្ថាបនាលើកទី១ គឺ គស ១៤៣៤ ដល់ ១៤៩៧ នោះព្រះរាជវាំងបានទៅស្ថាបនានៅស្រីសន្ធរវិញ - ក្រោយពីស្រីសន្ធរ ទៅពោធិ៍សាត់ ទៅបរិបូណ៌ (អម្រាគិរិនបូរណ៌) ទៅលង្វែក ទៅឧត្តុង្គ ហើយក្រោយពីឧត្តុង្គ ព្រះរាជវាំងត្រឡប់មកស្ថាបនានៅក្រុងភ្នំពេញវិញជាលើកទី២ នៅ គ.ស. ១៨៦៥ ទើបបានស្ថិតស្ថេររហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ដំបូងឡើយបានកត់ត្រា មួយសតវត្សក្រោយមកត្រូវបាននិយាយថាបានកើតឡើង រឿងនិទាននៃការបង្កើតភ្នំពេញនិទានពីស្ត្រីអ្នកស្រុកម្នាក់ ដូនពេញដែលរស់នៅចតុមុខ អនាគត ភ្នំពេញ។ នៅចុងសតវត្សទី១៤ រាជធានីខ្មែរគឺនៅតែស្ថិតនៅក្បែរសៀមរាប ៣៥០ គ.ម. (២២០ ម៉ៃ.)ទៅទិសខាងលិច។ កំពុងតែប្រមូលអុសតាមច្រាំងទន្លេចតុមុខ ដូនពេញបានគន់មើលឃើញដើមគគីរនៅក្នុងទន្លេ ហើយបានស្រង់វាពីទឹក។ នៅខាងក្នុងដើមគគីរនោះ គាត់បានឃើញរូបពុទ្ធបដិមាបួនអង្គ និង ព្រះនរាយណ៍មួយអង្គ (ចំនួននេះប្លែកៗគ្នាតាមការនិទានខុសៗគ្នា។)
ការរកឃើញនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការប្រសិទ្ធិពររបស់ទេព្ដា និង ចំពោះអ្នកខ្លះជាសញ្ញាដែលរាជធានីខ្មែរនឹងត្រូវមកតាំងនៅភ្នំពេញនេះ។ ដើម្បីតម្កល់វត្ថុសក្ដិសិទ្ធិដែលបានរកឃើញ ដូនពេញបានលើកកូនភ្នំតូចមួយនៅលើច្រាំងទន្លេខាងលិចនៃទន្លេសាប និង បានអភិសេកជាមួយទីសក្ការៈបូជា បច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេស្គាល់ថាវត្តភ្នំនៅចុងខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃភ្នំពេញ។ ភ្នំដូនពេញ បានយកឈ្មោះតាមអ្នកកសាងវាឡើង និងបរិវេណជុំវិញនោះត្រូវបានគេស្គាល់ ក្រោយមកនៅត្រឹមតែ ភ្នំពេញ។ ភ្នំពេញដំបូងឡើយបានក្លាយជារាជធានីនៃកម្ពុជាបន្ទាប់ពីព្រះបាទពញាយ៉ាត ព្រះមហាក្សត្រនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរបានរើរាជធានីពីអង្គរធំមកទួលបាសាន រួចហើយមកភ្នំពេញ
ដោយសារតែរាជធានីនៅអង្គរឧស្សាហ៍ទទួលការគំរាមកំហែងពីពួកសៀមអស់រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកាលពីដំបូងៗ។ មានចេតិយមួយនៅពីក្រោយវត្តភ្នំ ដែលតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុព្រះពញាយ៉ាត និង ព្រះញាតិវង្ស ដូចគ្នាដែរ ក៏មានរូបចម្លាក់ខាងពុទ្ធសាសនាដែលសេសសល់ពីសម័យអង្គរផងដែរ។ នៅសតវត្សទី១៧ ពួកអន្តោប្រវេសជប៉ុនក៏បានមកតាំងលំនៅនៅជាយក្រុងនៃភ្នំពេញសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។[៤] សហគមន៍ព័រទុយហ្គាល់តូចមួយបាននៅសេសសល់នៅភ្នំពេញរហូតមកដល់សតវត្សទី១៧ ដែលកំពុងធ្វើសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មនិងសាសនានៅក្នុងប្រទេសនេះ។
ភ្នំពេញនៅតែជារាជធានីអស់រយៈពេល ៧៣ ឆ្នាំ—ចាប់ពីឆ្នាំ ១៤៣២ ដល់ ១៥០៥។ វាត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេល ៣៦០ ឆ្នាំ—ចាប់ពីឆ្នាំ១៥០៥ ដល់ ១៨៦៥—ដោយសារតែស្ដេចបន្តបន្ទាប់ ព្រោះតែជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងពួកស្ដេចដណ្ដើមរាជ្យគ្នាទៅវិញទៅមក។ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយៗមកទៀតបានរើរាជធានីជាច្រើនលើក និង បានបង្កើតរាជធានីនៅទីតាំងផ្សេងៗ នៅ ទួលបាសាន (ស្រីសន្ធរ (ស្រីសន្ធរ) ពោធិ៍សាត់ លង្វែក ល្វាឯម និង ឧដុង្គ។
វាមិននៅរហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៦៦ ទេ ក្រោមរជ្ជកាលនៃព្រះបាទនរោត្តម (១៨៦០-១៩០៤) ព្រះបុត្រាច្បងនៃព្រះបាទអង្គឌួង ដែលទ្រង់បានដឹកនាំប្រទេសក្នុងនាមជួសសៀម ដែលភ្នំពេញបានក្លាយជាអាសនៈអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋាភិបាលនិងរាជធានីនៃកម្ពុជា ហើយក៏ជាកន្លែងដែល ព្រះរាជវាំងថ្មីត្រូវបានសាងសង់ឡើងដែរ។ នៅការចាប់ផ្ដើមឆ្នាំ ១៨៧០ ពួកអាណានិគមនិយមបារាំងបានប្រែពីភូមិតាមមាត់ទន្លេមួយទៅជាទីក្រុងមួយដែលពួកគេបានសាងសង់ សណ្ឋាគារ សាលារៀន គុក បន្ទាយទាហាន ធនាគារ ការិយាល័យការងារសាធារណៈ ការិយាល័យទូរលេខ សាលាកាត់ក្ដី និង អគារបម្រើសេវាសុខភាព។ នៅឆ្នាំ១៨៧២ ការក្រឡេកមើលមួយភ្លែតដំបូងនៃទីក្រុងទំនើបបានប្រែរូបរាង នៅពេលដែលរដ្ឋបាលអាណានិគមបានប្រើសេវានៃសហគ្រិនម៉ៅការបារាំង លើ-ផ្វូសឝា ដើម្បីសាងសង់ផ្ទះបេតុង៣០០ខ្នងដំបូងសម្រាប់លក់ និង ជួលទៅអោយពួកពាណិជ្ជករចិន។ កាលជំនាន់អាណានិគមបារាំង ភ្នំពេញធ្លាប់ជាឈ្មោះស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាល ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវនឹងស្រុកអង្គស្នួលសព្វថ្ងៃនេះ នេះបើផ្អែកលើប្រវត្តិលោកតាង៉ុយដែលលោកកើតនៅក្នុងស្រុកភ្នំពេញ សម័យនោះ។ [៥]
នៅទសវត្សឆ្នាំ១៩២០ ភ្នំពេញត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា គុជអាស៊ី និង ជាងបួនទសវត្សបន្ទាប់ ភ្នំពេញបានបន្តឆ្លងកាត់ការលូតលាស់យ៉ាងរហ័សជាមួយការសាងសង់ផ្លូវដែកទៅព្រះសីហនុ និង ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិពោធិ៍ចិនតុង (ឥឡូវ អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ)។ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធភ្នំពេញបានសឱ្យឃើញនូវទំនើបកម្មជាច្រើនក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ។[៦]
កំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម កម្ពុជាត្រូវបានប្រើជាមូលដ្ឋានទ័ពដោយកងទ័ពវៀតណាមខាងជើង និង វៀតកុង និងជនភៀសខ្លួនរាប់ពាន់នាក់មកពីទូទាំងប្រទេសបានជន់ជោរនៅទីក្រុងដើម្បីគេចពីការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងទ័ពរបស់រដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួន ក.វ.ជ/រ.រ.ជ. សម្ព័ន្ធមិត្តវៀតណាមខាងត្បូង និង ខ្លួន និងខ្មែរក្រហម។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ ប្រជាជន២-៣លាននាក់ ភាគច្រើននៃពួកគេគឺជាជនភៀសខ្លួនពីការប្រយុទ្ធគ្នា។[៧] ខ្មែរក្រហមបានកាត់ផ្ដាច់ការផ្គត់ផ្គង់ទៅកាន់ទីក្រុងអស់រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំមុនពេលភ្នំពេញធ្លាក់នៅថ្ងៃ ១៧ មេសា ១៩៧៥។ របាយការណ៍ពីពួកអ្នកសារព័ត៌មានបានថ្លែងថាការបាញ់ផ្លោងរបស់ខ្មែរក្រហម បានធ្វើទុកបុកម្នេញរដ្ឋធានីនេះស្ទើរតែឥតឈប់ឈរ ដែលបង្កឱ្យមាន ការស្លាប់ និង ពិការមិនរើសមុខ លើពួកអសេនិកជនដែលបានជាប់ក្នុងក្រុងរាប់លាននាក់។ [៨] ខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញចេញពីទីក្រុងទាំងមូលដោយបង្ខំ បន្ទាប់ពីដណ្ដើមបានរដ្ឋធានី ជាអ្វីដែលត្រូវបានពិពណ៌នាថាជាក្បួនមរណៈ: លោកផ្វ្រង់ស៊្វ័រ-ប៉ង់ឆូដបានសរសេរថា ខ្ញុំមិនអាចបំភ្លេចបានទេ ជនពិការម្នាក់ដែលគាត់គ្មានដៃ រឺ ក៏ជើង ដែលកំពុងននាលលើដីដូចជាដង្កូវខ្លាំងណាស់ រឺ ឪពុកដែលកំពុងសម្រក់ទឹកភ្នែកបីកូនស្រីអាយុដប់ឆ្នាំរុំក្នុងសំពត់ចងជាប់ករបស់គាត់ដូចជាសំពាយ រឺ បុរសម្នាក់ដែលមានជើងពីររបស់គាត់យីកយោកនៅចុងជើងមិនមានពាក់អ្វីឡើយក្រៅតែពីស្បែក[៩] ចន-ស្វេនបានរំលឹកឡើងវិញថា ពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដេញអ្នកជំងឺចេញពីមន្ទីរពេទ្យដូចជាសំរាមនៅតាមផ្លូវ.... ក្នុងសង្គ្រាមប្រាំឆ្នាំ នេះគឺជាក្បួនចាកចេញទៅទីឆ្ងាយប្រកបដោយទុក្ខវេទនារបស់មនុស្សដែលខ្ញុំធ្លាប់បានឃើញ។[១០] អ្នករស់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ទាំងអស់ រួមមានពួកអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភ និង រៀនសូត្រនៅទីក្រុង ហើយពួកគេក៏ត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការងារតាមស្រែចម្ការដែលចាត់ទុកថាជាប្រជាជនថ្មី។[១១] វិទ្យាល័យទួលស្លែងត្រូវបានកាន់កាប់ដោយកងកម្លាំងរបស់ប៉ុល-ពត និងត្រូវបានប្រែទៅជាមន្ទីរស-២១ ជាកន្លែងដែលមនុស្សត្រូវបានគេឃុំឃាំង និង ធ្វើទារុណកម្ម។ ប៉ុល-ពតបានព្យាយាមបែរត្រឡប់ទៅរកសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម និង ហេតុដូច្នេះហើយក៏បានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនដោយបានដឹងថាធ្លាប់រៀនសូត្រ "ខ្ជិល" រឺ ជាសត្រូវនយោបាយ។ អ្នកផ្សេងៗភាគច្រើនបានស្រេកឃ្លានដល់ស្លាប់ដែលជាលទ្ធផលបរាជ័យនៃសង្គមបែបកសិកម្ម ហើយការលក់ស្រូវកម្ពុជាទៅឱ្យចិនក្នុងការដោះដូរយកមកវិញនូវគ្រាប់និងអាវុធយុទ្ធភណ្ឌ។ អតីតវិទ្យាល័យមួយបច្ចុប្បន្នក្លាយជាសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង ជាកន្លែងដែលឧបករណ៍ទារុណកម្មរបស់ខ្មែរក្រហម និង រូបថតនៃជនរងគ្រោះត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញ។ ជើងឯក (វាលពិឃាត) ទៅឆ្ងាយ ១៥ សហាតិមាត្រ (៩ ម៉ៃ.) ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដើរអ្នកទោសពីទួលស្លែងទៅសម្លាប់និងកប់ក្នុងរណ្ដៅរាក់ៗ ដែលឥឡូវជាអនុស្សាវរីយ៍ចំពោះអ្នកដែលត្រូវបានគេសម្លាប់ដោយរបបនេះ។
ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានរុញច្រានចេញពីភ្នំពេញដោយពួកវៀតណាមនៅឆ្នាំ១៩៧៩[១២] ហើយប្រជាជនបានចាប់ផ្ដើមត្រឡប់មកទីក្រុងនេះវិញ។ វៀតណាមតាមប្រវត្តិសាស្ត្រជារដ្ឋមួយដែលកម្ពុជាធ្លាប់មានជម្លោះជាមួយជាច្រើនលើក ដោយហេតុនោះហើយការរំដោះនេះត្រូវបានបង្ហាញជាមួយអារម្មណ៍រើសអើងពូជសាសន៍ដោយជនកម្ពុជា។ សម័យកាលនៃការកសាងឡើងវិញបានចាប់ផ្ដើម បានជម្រុញដោយស្ថេរភាពនឹងននៃរដ្ឋាភិបាល ដែលទាក់ទាញការបណ្ដាក់ទុន និង ជំនួយបរទេសថ្មីៗតាមបណ្ដាប្រទេសជាច្រើនរួមមាន បារាំង អូស្ត្រាលី និង ជប៉ុន។ កម្ចីត្រូវបានធ្វើឡើងដោយធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី និង ធនាគារពិភពលោកដើម្បីធ្វើឱ្យដូចដើមវិញនូវការផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាត ផ្លូវថ្នល់ និង ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដទៃៗទៀត។ ជំរឿន១៩៩៨បានបង្ហាញថាប្រជាជនភ្នំពេញមាន ៨៦២ ០០០ នាក់[១៣] និង ជំរឿន២០០៨គឺមាន១,៣ លាននាក់។[១៤]
ប្រវត្តិរាជធានីភ្នំពេញតាមរាជពង្សាវតារខ្មែរ[កែប្រែ]
រាជពង្សាវតារខ្លះបាននិទានពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃក្រុងភ្នំពេញដោយមានសេចក្តីសម្រួលដូចតទៅ ៖
ក្នុងកាលដែលកន្លងយូរទៅហើយ មានស្រ្តីមេម៉ាយម្នាក់ជាអ្នកមានទ្រព្យស្តុកស្តម្ភ ដែលអ្នកផងហៅថា ដូនពេញ។ ផ្ទះគាត់តាំងនៅលើត្រើយខាងលិចនៃ ទន្លេច្រាបឈាម (ទន្លេចតុមុខសព្វថ្ងៃ) ។
នាសម័យថ្ងៃមួយ ក្នុងរដូវវស្សាមានទឹកជំនន់នៅប្រទេសលាវយ៉ាងធំបណ្ដាលអោយបាក់ច្រាំង រលំដើមគគីរជាច្រើន ហើយអណ្តែតបណ្តោយទឹកតាមទន្លេមេគង្គរហូតមកដល់ទន្លេច្រាបឈាម។ ក្នុងចំណោមនោះ មានដើមគគីរធំមួំយ បានអណ្តែតមកទើនៅត្រង់មាត់កំពង់របស់ដូនពេញ។ គាត់ក៏បានបបួលញាតិមិត្តជិតខាងជិះទូក ទៅចងដើមគគីរនោះ ហើយនាំយកមកលើគោក។ កាលបើអ្នកទាំងនោះរើសំរាមនៅគល់គគីរ ស្រាប់តែឃើញព្រះពុទ្ធរូបបួនព្រះអង្គ និងរូបបដិមាថ្ម មានលក្ខណៈជាព្រាហ្មណ៍ នៅក្នុងប្រហោងឈើនោះ។ ពួកអ្នកស្រុកបានដង្ហែរូបបដិមាទាំងនោះ យកទៅតម្កល់ទុកនៅផ្ទះដូនពេញ ហើយគាត់បានអោយគេជញ្ជូនដីពូនដំបូកភ្នំភាគឦសានផ្ទះ និងអោយគេយកឈើគគីរនោះសង់ព្រះវិហារតូច មួយនៅលើកំពូលភ្នំនោះ ហើយបានយកព្រះពុទ្ធរូបនោះទៅតម្កល់ទុកព្រះវិហារនោះនៅឆ្នាំ ជូត ឆស័ក ព.ស. ១៩១៦ គ.ស ១៣៧២។
តមកទៀតដូនពេញបានអោយគេសង់ខ្ទមមួយខាងឦសានព្រះវិហារ រួចគេយកបដិមាថ្ម ទៅតម្កល់ទុកទីនោះ ហើយបានសន្មតថា អ្នកតាព្រះចៅ តរៀងមក (សព្វថ្ងៃលោកតាព្រះចៅ) ។
ពិធីបុណ្យសម្ពោធក៏ត្រូវបានប្រារឰឡើង ដើម្បីសម្ពោធពុទ្ធសេនាសនៈ យ៉ាងអធិកអធម។ ដោយអាស្រ័យហេតុនេះ ភ្នំនេះក៏មានឈ្មោះហៅថា ភ្នំដូនពេញ ហើយដែលយូរៗទៅក្លាយនៅត្រឹមតែភ្នំពេញ ដូចយើងហៅសព្វថ្ងៃនេះ។
គួរគប្បីបញ្ជាក់ថា ចំពោះរូបបដិមាដែលដូនពេញបានរកឃើញក្នុងរន្ធដើមគគីរនោះរាជពង្សសាវតារ និងអត្តបទចម្លងតៗមកទៀតនិយាយមិនស្របគ្នាសោះ ខ្លះថាមានពុទ្ធបដិមាបួនអង្គធ្វើពីលង្ហិន និងបដិមាថ្មកាន់ស័ង្ខ និងគទា (ព្រះនារាយណ៍?) ខ្លះថាមាន ព្រះពុទ្ធរូប ពីរអង្គមានព្រះភ័ក្ត្រឈរ ជាបួនទិស ខ្លះទៀតថាមានព្រះពុទ្ធរូបសំរិទ្ធមួយព្រះអង្គ មានព្រះភ័ក្ត្រ តាំងសមាធិ និងរូបបដិមា ១ ដៃកាន់ស័ង្ខមានផ្នួងសក់ដូចជាពួកព្រាហ្មណ៍ ។ តែបើតាមរូបតំណាងដែលមានតម្កល់នៅក្នុងព្រះវិហារវត្តភ្នំ (ភ្នំដូនពេញ) សព្វថ្ងៃគឺជាព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគ ៤អង្គគង់លើបុស្បុកទល់ព្រះប្រឹស្ន (ខ្នង) នឹងគ្នាទៅវិញ។
ដកស្រង់ពី http://km.wikipedia.org
Belum ada tanggapan untuk "ទីក្រុងភ្នំពេញ លំអិត - Phnom Penh detail"
Post a Comment